Patroni bielańskich ulic #37 - Stanisław Maczek

W tym artykule przeczytasz m.in.:

• kim jest jej patron
• ciekawostkach z jego życia

O ulicy

Ulica generała Stanisława Maczka – dwupasmowa droga na granicy Bemowa i Bielan, a także częściowo na Żoliborzu, łącząca rondo Ofiar Zbrodni Katyńskiej z ul. Powstańców Śląskich i al. Reymonta.

Stanisław Maczek, ps. Baca (ur. 31 marca 1892 w Szczercu, zm. 11 grudnia 1994 w Edynburgu) – generał dywizji Wojska Polskiego, prekursor polskiej broni pancernej, kawaler Orderu Orła Białego, honorowy obywatel Holandii, 11 listopada 1990 awansowany przez prezydenta RP na uchodźstwie do stopnia generała broni.

Podczas I wojny światowej walczył na froncie rosyjskim w Karpatach i froncie włoskim w Alpach. Po kapitulacji państw centralnych 11 listopada 1918 Maczek przedostał się do Krosna, gdzie wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego. Początkowo dowodził batalionem krośnieńskim przeznaczonym do odsieczy oblężonego Lwowa. W kwietniu 1919 otrzymał przydział na dowódcę tzw. lotnej kompanii w 4 Dywizji Piechoty, która zasłużyła się w walkach m.in. o Drohobycz i Stanisławów. Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej Maczek, w stopniu majora, pozostał w służbie zawodowej. W 1938 otrzymał dowództwo 10 Brygady Kawalerii, pierwszej polskiej jednostki zmotoryzowanej, która stanowiła zalążek sił pancernych. Podczas kampanii wrześniowej dowodzona przez niego jednostka zadała ciężkie straty niemieckiemu XXIII Korpusowi Pancernemu. Dowodzona przez Maczka 1 Dywizja Pancerna przeszła szlak bojowy przez Francję, Belgię, Holandię i Niemcy. W 1944 brała udział w inwazji sił alianckich w Normandii, największej operacji desantowej w historii. Dywizja odegrała znaczącą rolę w bitwie pod Falaise, zamykając okrążenie wokół niemieckich 7 Armii i 5 Armii Pancernej w tzw. kotle. Uczestniczył także w wyzwalaniu Bredy oraz zdobyciu Wilhelmshaven.

Życiorys

Urodził się 31 marca 1892 w Szczercu, w ówczesnym powiecie lwowskim Królestwa Galicji i Lodomerii w rodzinie Witolda (1854–1926), adiunkta w tamtejszym c. k. Sądzie Powiatowym i Anny z Czernych (1852–1939), ziemianki. Rodzina ojca była pochodzenia chorwackiego, kuzynem Maczka był znany chorwacki działacz narodowy w międzywojennej Jugosławii – Vladko Maček.

W 1894 rodzina Maczków przeniosła się do Drohobycza, gdzie Witold został ponownie zatrudniony jako adiunkt w c. k. Sądzie Powiatowym. W 1910 Stanisław ukończył c. k. Gimnazjum im. Franciszka Józefa w Drohobyczu i złożył maturę z odznaczeniem. Po ukończeniu gimnazjum przeniósł się z rodziną do Lwowa. W latach 1910–1914 studiował na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Lwowskiego: filozofię ścisłą pod kierunkiem prof. Kazimierza Twardowskiego oraz filologię polską u profesorów Wilhelma Bruchnalskiego i Józefa Kallenbacha. Przygotował pracę magisterską poświęconą komentarzom Sebastiana Petrycego do dzieł Arystotelesa i Platona, występując na seminarium Twardowskiego z krytyką publikacji Stanisława Kota o Petrycym, w której sekundowali mu przyjaciele Wacław Komarnicki i Włodzimierz Jampolski. Równocześnie wszedł w środowisko akademickie tętniące działalnością patriotyczną. W tym czasie odbył przeszkolenie wojskowe i w 1912 dołączył do Związku Strzeleckiego. Następnie przyjął pseudonim Rozłucki. Służbę w Legionach Piłsudskiego uniemożliwiło mu powołanie do cesarsko-królewskiej Obrony Krajowej.

I wojna światowa

Podczas I wojny światowej wcielony do armii austro-węgierskiej i wysłany wraz z pułkiem południowotyrolskim na front włoski. Został skierowany do Szkoły Oficerów Rezerwy 3 Korpusu. Po ukończeniu szkoły został dowódcą plutonu w 3 Pułku Piechoty Obrony Krajowej w Grazu. 14 czerwca 1915 został przeniesiony do II Pułku Strzelców Krajowych (15 stycznia 1917 przemianowany na II Pułk Strzelców Cesarskich). W grudniu tego samego roku został skierowany na front włoski nad rzekę Isonzo. Wiosną 1916 został instruktorem szkoły oficerskiej 14 Korpusu w Steyr. W październiku tego samego roku został podporucznikiem i dowódcą kompanii. Dowodząc kompanią wsławił się licznymi akcjami za które otrzymał odznaczenia austriackie. W lutym 1918 został ranny i trafił do wiedeńskiego szpitala. Następnie po jego opuszczeniu otrzymał trzymiesięczny urlop, który spędził we Lwowie^[16]. Podczas urlopu załatwił sprawy związane z uzyskaniem dyplomu studiów uniwersyteckich. Po zakończeniu urlopu wrócił na front włoski.

Walczył w jednostkach strzelców alpejskich i dosłużył się stopnia porucznika. Po zawieszeniu broni 11 listopada 1918 zdezerterował i przedostał się do Krosna, gdzie już 14 listopada wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego.

Wojna obronna

W 1939 Maczek wraz ze swą jednostką brał udział w walkach odwrotowych i działaniach opóźniających na rzecz Armii Kraków i Karpaty. Zadał niemieckiemu XXII Korpusowi Pancernemu ciężkie straty w bitwach pod Jordanowem, Nowym Wiśniczem, Rzeszowem (obsadzonym 8 września) i Łańcutem. 10 września po utracie Jarosławia i Radymna wycofał się za San w okolicach Leżajska. Od 15 września walczył po raz kolejny w obronie Lwowa, jednak już 18 września, po agresji ZSRR na Polskę w wykonaniu rozkazu Naczelnego Wodza zmuszony był wraz z całą jednostką przerwać walkę z Niemcami i wobec nadciągających jednostek szybkich Armii Czerwonej przekroczyć granicę polsko-węgierską.

15 listopada 1939, w uznaniu zasług, otrzymał awans do stopnia generała brygady. Za udział w wojnie obronnej 1939 otrzymał Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari.

Gen. Maczek był zwolennikiem prowadzenia wojny w sposób nowoczesny, za pomocą cechujących się dużą manewrowością i szybkością samodzielnych pancernych związków taktycznych, które zapewniły m.in. Niemcom zwycięstwo w kampanii 1939. Jego zdaniem rola piechoty na polach bitew wyraźnie zmalała od czasów I wojny światowej a jej efektywność zależała od wsparcia m.in. lotnictwa i broni pancernej.