Jak mogło wyglądać Osiedle Piaski?

W tym artykule przeczytasz o:

• historii Osiedla Piaski;
• "Jednostce sąsiedzkiej" w projektach Jacka Nowickiego;
• zmieniających się normatywach i wskaźnikach w budownictwie mieszkaniowym PRL w latach 60.;
• późniejszej koncepcji Osiedla Piaski pod kierownictwem Jerzego Nowakowskiego.

Zanim na Piaskach powstały jakiekolwiek budynki czy też jakiekolwiek pierwsze koncepcje zagospodarowania terenu związanym z przyszłym osiedlem, znajdowało się tu piaszczyte pustkowie rozciągające się od Miasteczka Powązki po ówczesną wieś Wawrzyszew i przedpola lotniska Babice. Półpustynny wydmowy krajobraz jeszcze przez wiele lat robił dziwne wrażenie.

Pierwsze założenia projektowe

Pierwszy projekt Osiedla Piaski został opracowany już w 1963 r. przez zespół prof. Jacka Nowickiego. Osiedle zaprojektowano między planowaną trasą N-S (ul. Broniewskiego), planowaną trasą Wola - Żerań (al. Armii Krajowej), przedłużeniem ul. Powązkowskiej (dziś gen. Maczka) i ul. Galla Anonima. Przez środek całego układu przestrzennego miało przebiegać przedłużenie ul. Podczaszyńskiego (dziś Rudnickiego). Droga dzieliła projekt na dwa mniejsze osiedla, na których miały powstać po dwa mniejsze zespoły. Było to osiedle zaprojektowane dla 15 630 mieszkańców na terenie o powierzchni niespełna 31 hektarów. Osiedle miało być kontynuacją doświadczeń z zaprojektowanego 3 lata wcześniej Osiedla WSM Zatrasie znajdujące się na Żoliborzu między ul. Broniewskiego - Krasińskiego - Przasnyska - Elbląska. W projekcie znalazły się 23 budynki mieszkalne  XI-kondygnacyjne, a także 24 budynki V-kondygnacyjne. Budynki powtórzono z realizowanych w tym czasie na Zatrasiu. O ile projekt Osiedla Piaski był już znacznie skromniejszy z uwagi na ograniczoną liczbę typów budynków. Projekt Zatrasia zakładał budynki typu A, B, C i S. Budynkami typu A były punktowce, w których znajdowały się głównie mieszkania typu M-3 (2 pokoje z kuchnią),  budynki typu B to klatkowce, w których znajdowały się głównie mieszkania typu M-4 (3 pokoje z kuchnią), budynki typu C to segmentowce o charakterystycznym uskokowym kształcie. Ten typ budynków można było usytuować w formie pojedynczych segmentów lub zestawionych ze sobą po 2, 3, 4, a nawet 5 segmentów. Znajdowały się w nich zarówno mieszkania M-4 jak i M-5. Ten typ budynku niestety nie zostal uwzglęniony na Piaskach. Natomiast ostatnim typem, który projektanci uwzględnili w tym projekcie to budynek typu S, czyli tzw. dom dla samotnych z charakterystycznymi wachlarzowymi schodami ewakuacyjnymi wzdłuż ściany szczytowej, w których znajdowały się mieszkania najmniejsze typu M-1 i M-2. Były to kawalerki o powierzchni 19 i 29 mkw.

Piaski jako „Jednostka sąsiedzka”

Jacek Nowicki we współpracy z architektami: Tadeuszem Fiećką, Wacławem Materskim, Jerzym Osuchowskim i architektką krajobrazu Wandą Staniewicz wspólne pracowali w Pracowni Architektonicznej WSM nr 4. Trzy pozostałe pracownie projektowały inne osiedla - nr 1 pod kierownictwem Zasława Malickiego zajmowała się projektem rozbudowy Rakowca, nr 2 początkowo pod kierownictwem Jacka Nowickiego Żoliborzem Zachodnim, przyjęta przez Halinę Skibniewską kontynuując projektowanie Osiedla Sady Żoliborskie,a także pracownia nr 3 pod kierownictwem Barbary Brukalskiej projektując Osiedle Okęcie-Pola. Pracownia Jacka Nowickiego projektując osiedle na Piaskach chcąc powtórzyć założenia urbanistyczne z Zatrasia ściśle trzymała się idei tzw. „Jednostki sąsiedzkiej” - koncepcji amerykańskiego socjologa i urbanisty Clarence’a Perry’ego, a także amerykańskiego architekta i urbanisty Clarence’a Steina, jednego z głównych propagatorów koncepcji Miasta-Ogrodu. Główną zasadą było wyrzucenie ruchu kołowego z centrum osiedla. Istotnym elementem było usytuowanie poszczególnych zespołów (jednostek) wokół ogrodu osiedlowego przez który miały przebiegać główne ciągi komunikacji pieszej. Sieć tych ciągów łączyła podstawowe urządzenia społeczne, tj. szkoła, przedszkole, żłobek, tereny sportu i rekreacji. Nie przez przypadek zamiast dzisiejszej ul. Kochanowskiego rozciąga się duży ogród osiedlowy stanowiący oś kompozycyjną. Wzdłuż ogrodku usytuowano szkołę podstawową, która nie była jedyną w całym założeniu. Po przejściu przez dzisiejszą ul. Rudnickiego ciąg zieleni przebiegał koło kolejnej szkoły podstawowej oraz przedszkola. 

Dochodząc do ul. Galla Anonima na końcu osi widokowej projekt zakładał budowę dzielnicowego domu kultury. Na zdjęciu makiety można dostrzec także zarys stadionu klubu sportowego. Z kolei na północ - wzdłuż ul. Broniewskiego zaprojektowano dzielnicowy ośrodek handlowy. Z kolei na południe od ogrodu osiedlowego został zaprojektowany wielopoziomowy garaż dzielnicowy, a także został wyznaczony teren przemysłowy, rozciągający się do dzisiejszej ul. Gen. Maczka. Oprócz dwóćh szkól podstawowych projekt zakładał budowę szkoły zawodowej usytuowanej na rogu ul. Broniewskiego i al. Armii Krajowej, 4 przedszkola i żłobek. Koncepcja ta miała dobrze współgrać z Osiedlem Bielany III autorstwa Marii i Kazimierza Piechotków. Występuje tam podobny ciąg parkowy (park im. Zbigniewa Herberta oraz Skwer im. Janusza Jarnuszkiewicza) wokół których znajdziemy również liczne budynki szkół, a także przedszkole. Warto przy okazji dodać, że budynek Szkoły Podstawowej nr 187 im. A. Mickiewicza przy ul. Staffa został zaprojektowany przez Jacka Nowickiego. Podobne gmachy szkół miały powstać w koncepcji Osiedla Piaski z 1963 r. Bogaty program modernistycznego osiedla można byłoby dziś śmiało uznać za modelowy zgodnym z koncpecją tzw. „miasta 15-minutowego”.

Nowe normatywy i wskaźniki

W latach 60. projektanci byli obarczani narzuconymi odgórnie normatywami i wskaźnikami. Spowodowało zmianę projektu w 1964 r. polegającą przede wszystkim na zwiększeniu intensywności. Jak wyjaśniał sam główny projektant, wymagane dalsze podniesienie wskaźników doprowadziło do przyjęcia zasady operowania bardzo długimi budynkami. Zgodnie z wytycznymi na osiedlu miało zamieszkać 19 646 osób. „Tylko w ten sposób można było zróżnicować wnętrza, a także nie pogarszać mieszkań większych (głębokość budynków V-kondygnacyjnych 11 metrów)” - dodał Jacek Nowicki w swojej publikacji *. Nowa koncepcja zakładała budowę już zupełnie innych budynków mieszkalnych. Zamiast 4 zespołów zaprojektowano 2 - wschodni i zachodni. W projekcie z 1964 r. znalazło się 10 budynków wysokich oraz 26 budynków niskich. 

Zamiast dużego dzielnicowego ośrodka handlowego, projekt zakładał budowę kilku mniejszych pawilonów handlowych usytuowanych w różnych częściach osiedla. Zdecydowanie zmniejszono ogród osiedlowy, niemniej w obu zespołach uwzględniono dodatkowo ogródki działkowe. Warto zauważyć, że budynki zarówno przedszkoli jak i obu szkół podstawowych są identyczne do tych znajdujących się na Zatrasiu. To właśnie w 1964 r. powstaje indywidualny projekt 18-izbowej szkoły tysiąclecia z dużym środkowym wybiegiem atrialnym. Z kolei zamiast dzielnicowego domu kultury, projekt uwzględniał budowę budynku administracji osiedla wraz z klubem i biblioteką. Ponadto zamiast dużego dzielnicowego garażu, uwzględniono boksy garażowe rozplanowane w obu zespołach. W projekcie pojawiła się także przychodnia przy ul. Broniewskiego, dwa zakłady remontowe, a także dwie pralnie.

"Unifikacja Warszawska II"

Ostatecznie żadnej z obu koncepcji pracowni Jacka Nowickiego nie została zrealizowana. W 1969 r. w „Życiu Osiedli WSM” nr 11 opublikowano pierwszy artykuł o planach budowy osiedla w oparciu o budynki katalogowe z zestawów tzw. „unifikacji warszawskiej II”. W pierwszej kolejności miały powstać Piaski B dla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, zaprojektowane w kwartale ulic Broniewskiego, Rudnickiego, Kochanowskiego i Galla Anonima. Projekt ten powstał w pracowni PBU Północ pod kierownictwem Jerzego Nowakowskiego. Na Piaskach A i B miało zamieszkać 10 400 mieszkańców. Budowa osiedla rozpoczęła się w 1970 r. Część A rozpoczęto nieco później, ze względu na potrzebę wykwaterowania mieszkańćów „Wrzącej Górki”. Ten fragment osiedla Nowakowski projektował we współpracy ze Zbigniewem Czternastkiem, który równolegle we współpracy z Haliną Drewiczewską projektował Osiedle Rudawka (nazywanym na etapie projektowym - Zatrasie II). W dalszym etapie powstał także projekt Osiedla Piaski Północne, zwane także Osiedlem Piaski C, które powstało dla Nauczycielskiej Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej, 

Żródło: 

• Jacek Nowicki "Normatyw Warszawski", "Miasto" nr 12 (180), 1965 r.;
• "Życie Osiedli WSM" nr 11, 12 z 1969 r.